Ի՞նչ պատմություն ունի նվազագույն աշխատավարձը

Հայաստանում նվազագույն ամսական աշխատավարձը 55 000 դրամ է, իսկ գործավարձով և ժամավճարով վարձատրվող աշխատակիցների համար ժամային տարիֆային դրույքի նվազագույն չափերը`

• 330 դրամ (40-ժամյա աշխատանքային շաբաթ)
• 367 դրամ (36-ժամյա աշխատանքային շաբաթ)
• 550 դրամ (24-ժամյա աշխատանքային շաբաթ)

Իսկ ի՞նչ ծագում ունի նվազագույն աշխատավարձը համաշխարհային պատմության մեջ:

Պայքարը $15-ի համար

Եթե խոսենք գլխավոր կապիտալիստական երկիր ԱՄՆ-ի մասին, ապա այնտեղ նվազագույն աշխատավարձը ֆեդերալ մակարդակով վերջին անգամ բարձրացվել է 2009թ-ին, և այժմ այն կազմում է $7,5 մեկ ժամվա համար: Իրական հաշվարկով, հաշվի առնելով գնաճը, այն նվազել է 13 %-ով այդ ժամանակվանից հետո: Իսկ 1968թ-ից հետո, երբ նվազագույն աշխատավարձը հասել էր իր գագաթնակետին` $11,38 մեկ ժամվա համար ($1,6 այն ժամանակվա դոլարներով), նվազել է 1/3 չափով: Սոցիոլոգիական հարցումները ցույց են տալիս, որ այսօր ամերիկացիների 75%-ը երազում է $9/ժամ-ի մասին, սակայն Կոնգրեսը ոչ մի ցանկություն չի հայտնում հասարակությանը ընդառաջ գնալու վերաբերյալ:

Այնուամենայնիվ, ֆեդերալ մակարդակով սահմանված նվազագույն աշխատավարձի մակարդակը չի հանդիսանում որոշիչ: Որոշ նահանգներ և համայնքային կազմավորումներ սահմանում են նվազագույն աշխատավարձի մակարդակ ըստ իրենց հայեցողության: Երկարաձգված “Պայքարը $15-ի համար” հանգեցրել է նրան, որ 29 նահանգներում և Կոլումբիա շրջանում նվազագույն աշխատավարձը գերազանցել է ֆեդերալ ցուցանիշը, նույն պատկերն է 40 համայնքային կազմավորումներում: Իսկ քաղաք Սիտակը, Վաշինգտոն նահանգում, հասել է նպատակին. նվազագույն աշխատավարձի բարձրացման կողմնակիցները և հակառակորդները այնտեղ ծախսել են $264 քվեարկության յուրաքանչյուր մասնակցի վրա, որպեսզի իրենց կողմը գրավեն նրանց, և սա ԱՄՆ-ում ռեկորդ է:

Առաջին քայլերը

XIX դարի վերջում աշխատավորները գործատուների առջև դրեցին աշխատանքի նվազագույն վարձատրության վերաբերյալ հարցը

Նվազագույն աշխատավարձի վերաբերյալ առաջին օրենքը ընդունվել է 1894թ-ին Նոր Զելանդիայում: Այնուհետև 1896թ-ին այդ օրինակին հետևեց ավստրալիական Վիկտորիա նահանգը: Այնտեղ ստեղծվեցին աշխատավարձի գծով խորհուրդներ, որտեղ վարձու աշխատողները և գործատուները հավասար ներկայացուցիչներ ունեին, և նվազագույն աշխատավարձի գծով որոշումները, որոնք ընդունվում էին քվեարկության ճանապարհով, պարտադիր էին գործատուների համար:

Ավստրալիական փորձը վերցրին նաև բրիտանացիք` օրենքով երաշխավորելով նվազագույն աշխատավարձ բոլորին, անկախ սեռից և տարիքից:

Առաջին համաշխարհային պատերազմի ժամանակ Մեծ Բրիտանիայում զինծառայողները նվազագույն աշխատավարձ էին ստանում

ԱՄՆ-ում այդպես չէր: Այնտեղ առաջին անգամ նվազագույն աշխատավարձ սահմանվեց 1912թ-ին Մասաչուսեթս նահանգում, իսկ 1913-ին` ևս ութ նահանգներում: Սակայն նվազագույն աշխատավարձի վերաբերյալ որոշումները վերաբերում էին միայն աշխատող կանանց և երեխաներին, և այդպիսի դրության կողմնակից էին հանդես գալիս արհմիությունները, որոնք կտրականապես դեմ էին, որ պետությունը երաշխավորի նվազագույն աշխատավարձ հիմնական աշխատուժի` տղամարդկանց համար: Ստանալով նման երաշխիքներ պետությունից` արհմիությունների կարծիքով տղամարդիկ այլևս հետաքրքրված չէին լինի արհմիություններին անդամակցելու:

Ի սկզբանե նվազագույն աշխատավարձը երաշխավորված էր միայն կանանց և երեխաների համար

1923թ-ին կանանց և երեխաների համար օրենքով նվազագույն աշխատավարձ սահմանվեց 15 նահանգներում, ինչպես նաև Պուէրտո Ռիկոյում և Կոլումբիա շրջանում: Նույն տարում ԱՄՆ Գերագույն դատարանը այդ բոլոր օրենքները չեղյալ հայտարարեց, և մինչև 1933թ-ը ԱՄՆ-ում նվազագույն աշխատավարձ ընդհանրապես գոյություն չուներ:

Մեծ դեպրեսիայի կիզակետին` 1933թ-ին, ֆեդերալ օրենքով սահմանվեց նվազագույն աշխատավարձ տղամարդկանց և կանանց համար, սակայն երկու տարի անց Գերագույն դատարանը այդ օրենքը հակասահմանադրական համարեց: Այնուամենայնիվ մի քանի նահանգներ սահմանեցին աշխատանքի վարձատրության նվազագույն չափ, իսկ 1938թ-ին այդպիսի օրենք դարձյալ ընդունեցին ֆեդերալ մակարդակով, և նվազագույն աշխատավարձը սահմանվեց $0,25 / ժամում նրանց համար, “ովքեր զբաղված են այնպիսի ձեռնարկություններում, որոնց գործունեությունը մի քանի նահանգների է վերաբերում, և յոթ տարվա ընթացքում դրույքը պետք է բարձրանա մինչև $0,4 մեկ ժամվա համար”:

Նվազագույն աշխատավարձ – առավելագույն հետաքրքրվածություն

1940թ-ին նվազագույն աշխատավարձը ամերիկյան հասարակությունում լայն քննարկում ստացավ: Սկսված տնտեսական ակտիվությունը պայմանավորված էր ռազմական ծախսերի աճի` մոտ $2 մլրդ, ինչպես նաև Մեծ Բրիտանիայի կողմից ռազմական նշանակության ապրանքների ձեռքբերումների հետ: Երկրորդ համաշխարհային պատերազմը սկսելու հետ կապված թողարկվող արտադրանքի ծավալները 1929թ-ի համեմատ աճեցին 20%-ով, զբաղվածությունը 1939թ-ի համեմատ աճեց 1 մլն մարդով` կապված ռազմական պատվերների հետ, իսկ 1941թ-ին, ինչպես կանխատեսում էր Աշխատանքի նախարարությունը, պետք է աճեր ևս 500 հազարով: Մի շարք ոլորտներում զգացվում էր աշխատուժի պակաս, հատկապես ավիացիոն ոլորտում, որտեղ 1939թ-ից զբաղվածությունը աճել էր կրկնակի անգամ: Դրանով պայմանավորված` նվազագույն աշխատավարձի բարձրացման առավելագույն արդյունքների հասան այդ ոլորտի աշխատողները` արհմիությունների ղեկավարությամբ: Ֆեդերալ իշխանությունները իրենց հերթին սահմանեցին նվազագույն աշխատավարձ $0,3 չափով` հիշեցնելով, որ 1945թ-ին այն կբարձրանա մինչև $0,4:

Երկրորդ համաշխարային պատերազմի տարիներին աշխատավորները հաջողությամբ պայքարում էին նվազագույն աշխատավարձի բարձրացման համար

Պատերազմող Բրիտանիայում նույնպես տեղի ունեցան նվազագույն աշխատավարձի փոփոխություններ: 1944թ-ին ածուխի հանքերում գետնի տակ աշխատողների համար սահմանվեց £5 նվազագույն աշխատավարձ, իսկ վերևում աշխատողների համար` £4 և 10 շիլինգ, ընդ որում շաբաթ և կիրակի օրերին նվազագույն վարձատրությունը կրկնապատկվում էր: Ածուխի գինը անմիջապես աճեց մինչև 3 շիլինգ տոննայի համար:

Հարավային Ուէլսում հանքափորները հայտարարեցին գործադուլ, քանի որ բարձրացել էր միայն նվազագույն աշխատավարձը, իսկ միջին աշխատավարձը մնացել էր նույնը: Ի վերջո քվեարկության արդյունքում, 17 հազար ձայնի առավելությամբ, նրանք քվեարկեցին այն բանի համար, որ վերադառնան աշխատանքի: Նրանք եկան համաձայնության իշխանությունների հետ` նվազագույն աշխատավարձը մնում է արդեն սահմանված մակարդակին, իսկ միջին աշխատավարձը չի բարձրանալու դեռ 4 տարի: Նորությունը լրացվեց վիճակագրական տվյալներով. բրիտանացիք աշխատավարձի 25%-ը ծախսում են սննդի վրա, 25%` խմիչքի և ծխախոտի, 10%` հարկերի և տուրքերի, 10%` հագուստի, մնացածը` վառելիքի և այլ սպառողական ապրանքների վրա:

ԱՄՆ-ում Երկրորդ համաշխարհային պատերազմից հետո կրկնակի եռանդով սկսեցին քննարկել նվազագույն աշխատավարձի բարձրացումը: Նախ կենսամակարդակն էր բարձրացել, հետո էլ ակտիվացել էին արհմիությունները: Նվազագույն աշխատավարձը նախ բարձրացրեցին մինչև $0,75, իսկ 1968թ-ին, Վիետնամի պատերազմի կիզակետին, մինչև $1,6: Նույն թվականին նվազագույն աշխատավարձի իրավունք ունեցող անձանց ցուցակում ընդգրկվեցին նաև մանրածախ առևտրի, հյուրանոցների և ռեստորանների աշխատակիցները: Իսկ 1974թ-ին նրանց միացան քաղծառայողները և տնային աշխատողները` ընդհանուր առմամբ 7 մլն մարդ: Նվազագույն աշխատավարձը բարձրացվեց մինչև $2,3 1978թ-ին և մինչև $3,35 1981թ-ին: 1989թ-ի օրենքը սահմանում էր հեռանկարային մակարդակ 1991թ-ի համար` $4,25, սակայն 16-19 տարեկան անձանց համար նախատեսում էր $3,62 մեկ ժամի համար:

Նվազագույն աշխատավարձի բարձրացման օգուտները և վնասները

Գոյություն ունի իրարից արմատապես տարբերվող երկու կարծիք նվազագույն աշխատավարձի վերաբերյալ: Առաջինի իմաստն այն է, որ նվազագույն աշխատավարձի բարձրացումը ստիպում է գործատուներին նվազեցնել աշխատողների քանակը, և դրանով նվազագույն աշխատավարձի աճը հանգեցնում է գործազրկության աճին:

Իսկ Նոբելյան մրցանակի դափնեկիր Ջեյմս Բյուքենենը նշել է.”Ոչ մի ֆիզիկոս չի համաձայնվի այն բանի հետ, որ ջուրը կարող է հոսել ոչ թե ներքև, այլ վերև, նմանապես էլ ոչ մի իրեն հարգող տնտեսագետ չի ասի, որ նվազագույն աշխատավարձի բարձրացումը վնասում է զբաղվածությանը: Իսկ եթե ինչ-որ մեկն էլ ասի նման բան, նշանակում է, նա հերքում է, որ տնտեսագիտությունը ֆիզիկային հավասար գիտություն է, և ավելի լավ է, որ այդ մարդը աշխատի որպես ինչ-որ մեկի գաղափարական շահերը պաշտպանող փաստաբան”:

Նվազագույն աշխատավարձի բարձրացումը մշտական քննարկման առարկա է տնտեսագետների մոտ

Երկրորդ կարծիքն այն է, որ նվազագույն աշխատավարձի բարձրացումը ուղղակի մեծացնում է աշխատողների եկամուտները: Գործատուները չեն ազատի աշխատանքից աշխատողներին` կապված նվազագույն աշխատավարձի վճարման ծախսերի հետ, քանի որ նոր աշխատողներ փնտրել և վարձելը, հնարավոր է, որ ավելի մեծ ծախսերի հանգեցնի: Նվազագույն աշխատավարձ ստանում են դեռահասները, որոնք ամենևին չեն հանդիսանում աշխատանքի շուկայի կարևորագույն տարրը: Օրինակ, ԱՄՆ-ում նրանց բաժին է ընկնում երկրում աշխատած ժամերի ընդամենը 2%-ը:

Նվազագույն աշխատավարձի բարձրացման հակառակորդները պնդում են, որ այն արագացնում է գնաճը: Իսկ կողմակիցները ասում են, որ նվազագույն աշխատավարձ ստացողները չեն հանդիսանում ապրանքների և ծառայությունների հիմնական արտադրողներ:

Բացի դա, նվազագույն աշխատավարձի բարձրացման կողմնակիցները նշում են Մեծ Բրիտանիայի և Գերմանիայի փորձի մասին: Բրիտանիայում համազգային նվազագույն աշխատավարձ սահմանվել է 1999թ-ին: Եվ հատուկ անկախ կոմիտեն եկել է եզրակացության, որ գործազրկության աճ դա չի առաջացրել: Նույնն էլ Գերմանիայում, երբ 2015թ-ին սահմանվեց $10,3 մեկ ժամվա համար նվազագույն աշխատավարձ, ոչ մի լուրջ փոփոխություններ աշխատանքի շուկայում տեղի չունեցան:

Իրենց հերթին, բարձրացման հակառակորդները մատնանշում են Ֆրանսիան: Այնտեղ շատ բարձր նվազագույն աշխատավարձ է սահմանված` $11,3 մեկ ժամվա համար, և գործազրկության մակարդակն էլ շատ բարձր է – տնտեսապես ակտիվ բնակչության 10%-ը: Ինչին կողմնակիցները պատասխանում են, որ դրա պատճառը աշխատանքային օրենսդրության թերություններն են:

Ֆրանսիան աչքի է ընկնում շատ բարձր նվազագույն աշխատավարձով, գործազրկությամբ և քաղաքացիների սոցիալական ակտիվությամբ

Նվազագույն աշխատավարձի` աշխատանքի շուկայի վրա նշանակալի ազդեցություն ունենալու փաստարկ է հանդիսանում Դանիան: Երբ Դանիայի քաղաքացին դառնում է 18 տարեկան, նրա նվազագույն աշխատավարձը աճում է 40%-ով – մինչև $15: Եվ զբաղվածությունն էլ քաղաքացիների այդ կատեգորիայում անկում է ապրում մեկ երրորդով: Բանը նրանում է, որ գործատուները գերադասում են վարձել 17 տարեկանների, որոնց աշխատանքային հմտությունները նույնն են, ինչ 18 տարեկաններինը, սակայն նրանց կարելի է ավելի քիչ վարձատրել:

Արժույթի միջազգային հիմնադրամը և Տնտեսական համագործակցության և զարգացման կազմակերպությունը երկար ժամանակ բարձրացող նվազագույն աշխատավարձը համարում էին վնասակար զբաղվածության համար` այն տրամաբանությամբ, որ գործատուները տնտեսելու են զբաղվածության վրա: Սակայն վերջին ժամանակներս, նաև հաշվի առնելով Մեծ Բրիտանիայի և Գերմանիայի փորձերը, այդ կազմակերպությունները խորհուրդ են տալիս իրենց անդամ երկրներին կիրառել նվազագույն աշխատավարձ: Նշվում է, որ այն հանդիսանում է քաղաքացիների բարեկեցության բարձրացման միջոց և վկայում է աշխատանքի շուկայում հավասարակշռված քաղաքականության մասին: Այնուամենայնիվ, նվազագույն աշխատավարձը չպետք է չափից ավելի բարձր լինի, նշվում է նրանց կողմից:

Աղբյուր` Accountant.am